Blog: ‘een ongemakkelijke waarheid’


In deze tijden van corona hoor je veel mensen roepen dat we lessen uit deze crisis moeten halen: ‘Never waste a good crisis’, dat soort kreten. Is het bijvoorbeeld wel zo verstandig dat er enorm veel mensen continu over de hele wereld gevlogen worden? Afgezien van dat dit heel milieuvervuilend is, lijkt het namelijk ook de ideale voedingsbodem voor een pandemie zoals deze te zijn.
Ik denk dat het helemaal niet verkeerd zou zijn als we ons zelf dergelijke vragen zouden gaan stellen. En ik zou het ook graag meteen breder willen trekken. Hierover meer in dit langere blogbericht.

‘An inconvenient truth’

Naar mijn idee wordt de hedendaagse wereld gedomineerd door een ‘inconvenient truth’ die maar al te vaak wordt genegeerd. En die is dat we al zeker anderhalve eeuw (ruwweg sinds het begin van de industrialisatie) roofbouw plegen op onze aarde en we een economisch (maar ook maatschappelijk) systeem hebben opgebouwd dat eigenlijk volstrekt onhoudbaar is. Niet alleen is de wereldbevolking in deze periode explosief gegroeid, maar ook gebruiken we door de sterk gegroeide welvaart steeds meer.

En hiervoor worden oerwouden gekapt en ecosystemen verwoest; verwoestijnen andere gebieden door bijvoorbeeld overbegrazing en vervuilen industrie en alle andere menselijke activiteiten het land en de zee. We zijn bezig om vrolijk de hele wereldvoorraad olie op te stoken, iets wat zelfs in een relatief extreem kort tijdsbestek al merkbaar leidt tot een opwarmend klimaat. En in de consumptiemaatschappij is al een tijd een dodelijke ‘race to the bottom’ gaande: producten zijn steeds goedkoper en minder van kwaliteit en worden tegen steeds kleinere marges verkocht. Door über-consumenten dus, die deze daarna steeds sneller weggooien en vervangen voor weer iets anders. En tegelijkertijd worden diezelfde consumenten voor schertsbedragen door elkaar de tent uit concurrerende luchtvaartmaatschappijen de hele wereld over gevlogen met nogal vervuilende vliegtuigen.

Het zijn maar enkele voorbeelden van een ongemakkelijke waarheid die als een soort olifant midden in de kamer staat en die we toch met zijn allen niet lijken te willen zien. Inderdaad: dit hele model is natuurlijk volstrekt niet houdbaar! De snelheid waarin we momenteel de aarde vervuilen en vernietigen, is als je het goed bekijkt eigenlijk absurd. Als er dan toch buitenaardse wezens zouden zijn in dit heelal, dan zaten die waarschijnlijk nu op een afstand toe te kijken en zich meewarig (als niet licht geamuseerd of juist bezorgd) af te vragen of die bewoners van de aarde bezig zijn met een ingewikkelde collectieve zelfmoordpoging of zo. Ik vrees dat we in ieder geval weinig aanleiding geven om die wezens te laten veronderstellen dat we erg intelligent zijn…

Behoeftes en noden

Maar naar mijn idee is er nóg een les die we uit de coronacrisis kunnen trekken, en die maakt de voornoemde ongemakkelijke waarheid alleen maar groter. Want wat naar mijn idee óók bij deze coronacrisis duidelijk blijkt, is hoe kwetsbaar dat bouwwerk eigenlijk is dat we met zijn allen gebouwd hebben. De ‘quarantaine’ was nog maar anderhalve week van kracht, toen vliegtuigmaatschappijen al riepen dat ze om gingen vallen. Inmiddels, weer enkele weken verder, zijn ze al niet eens meer te horen in het koor van tal van bedrijfstakken die om het hardst roepen dat ze ten onder gaan. En de kranten staan intussen ook bol van alle problemen over alle behoeftigen die in de kou komen te staan, voorzieningen die omvallen of die de vraag niet meer aankunnen, noem maar op.

Met al deze dingen worden we met onze neus op de feiten gedrukt; namelijk dat al die wereldbewoners, alle zeven miljard, stuk voor stuk enorm veel nódig hebben. Het minst is nog eten en drinken en een dak boven het hoofd, maar het gaat natuurlijk ook om bestaanszekerheid, voldoende inkomsten en een goede gezondheid. En nóg veel meer zaken die onder de noemer van een aangenaam leven vallen, in een nogal steile Maslow-piramide. Als ons gehele kwetsbare ‘systeem’ min of meer functioneert, dan is nog redelijk te voldoen aan al die wensen en eisen, maar er hoeft blijkbaar niet eens heel veel te gebeuren om te laten zien dat dit systeem misschien niet zo vanzelfsprekend zijn als ze wel lijken.

Olietanker

En daarmee komen we tot een nog grotere onaangename waarheid, namelijk dat we met zijn allen eigenlijk ook vast zitten in dit roofbouw plegende systeem. Goed beschouwd zitten we met zijn allen op een olietanker die volle stoom richting een zeker lijkende ondergang vaart, maar ook eigenlijk nauwelijks nog is bij te sturen.

Want hoe willen we nu nog ons destructieve economische systeem wijzigen, zonder dat je meteen aan al die noden, wensen en eisen van ons mensen knaagt? Theoretisch kan je bijvoorbeeld best die hele vliegtuigbranche, om die nog maar waar even te noemen, de nek omdraaien (door een kolossale milieuheffing in te voeren of zo) maar daar hangen mondiaal meteen honderdduizenden banen aan vast van allemaal mensen met gezinnen, hypotheken, studerende kinderen, noem maar op. En dit is misschien nog wel te overzien, maar als je meteen àlles uit onze wereld weg snijdt dat op enigerlei wijze destructief, verspillend en vervuilend van aard is, dan zitten we gechargeerd straks met zijn allen gewoon weer in een berenvel voor onze grot op een houtje te bijten.

De cynische werkelijkheid is dat we het best over een duurzamer en schoner milieu willen hebben, maar dat we wel allemaal eerst zelf onze schaapjes op het droge willen hebben. ‘Erst das fressen, dann die moral’.

Dat zie je bijvoorbeeld bij hoe we omgaan met het huidige klimaatprobleem. Natuurlijk; als we het met zijn allen goed hebben, willen we het best eens hebben over klimaat-maatregelen en zo, maar de algemene teneur is toch dat we daar vooral niet teveel last van moeten krijgen. En meer moeten doen dan onze buurman is bijvoorbeeld ook zéker niet de bedoeling! Allerlei weerbarstige mechanismes die er toe geleid hebben dat we naar mijn mening maar bar weinig gerealiseerd hebben in dit dossier en klimaatvriendelijke initiatieven nog steeds vooral het karakter hebben van sympathiek bedoeld gehobby in de marge en een aardig tijdverdrijf voor de rijkelui.

Gamechanger

En wat is dan de oplossing van dit alles? Ik vrees dat die niet bepaald eenvoudig zal worden. De mensen zullen eenvoudigweg niet accepteren dat ze er enorm in welstand en levensstandaard op achteruit gaan en daarvan uitgaand zou je toe moeten werken naar een economisch systeem dat aan de ene kan alle noden en behoeften vervult en anderzijds volledig duurzaam en schoon is.

Ik vraag me zeer af of dat mogelijk is. Ik zie het nog niet voor me hoe je zeven miljard mensen op deze aarde tevreden houdt, zonder dat het ergens wat gaat kosten. En ik zie al helemaal niet in hoe we op korte termijn kunnen komen tot een werkbaar model niet langer roofbouw pleegt op de aarde. En ik vrees dat er toch echt niet zo veel tijd meer is…

Toch zal dit wel moeten gebeuren, want het alternatief is dat we dan om ons krankzinnige systeem dan maar in stand te houden. Om vanuit de stuurhut van die olietanker naar de horizon te staren en te genieten van de rit zolang die nog duurt… En dat is natuurlijk volstrekt onacceptabel. We zullen ons economische en maatschappelijke systeem, de hele manier waarop wij mensen op aarde leven, moeten veranderen. En dat zal veel ingrijpender moeten dan alleen het leggen van een paar zonnepanelen op het dak, een keertje minder gaan vliegen, of de auto nog een keertje laten repareren in plaats van een nieuwe te kopen. Ik denk dat deze ongemakkelijke waarheid de komende eeuw steeds dringender zal worden… Een snelle makkelijke oplossing, een gamechanger, zal er namelijk niet zijn!

Of je moet kijken naar hetzelfde corona-virus als waar dit artikel mee begon. Een vernietigende pandemie die nog vele malen heftiger dan corona is en die ten minste 90% van de mensheid doodt: dàt zou zeker zoden aan de dijk zetten. Maar dat is meteen een einde van de wereld zoals we die kennen…