Maand: mei 2020

Ik moet toegeven dat ik aanvankelijk wat sceptisch was over dit boek, dat wel heel erg veel in de prijzen is gevallen en -in tegenstelling tot de titel zou ik bijna zeggen- wel heel erg zichtbaar was overal. Mijn natuurlijke reactie is dan al snel om me te onttrekken aan zo’n soort hype, want dan kan het bijna niet wat zijn…

Maar bij ‘Wees onzichtbaar‘ is het goed dat ik dat niet gedaan heb en toch ben gaan lezen! Want dit is echt een fan-tas-tisch boek!

Het is een zeer geslaagd coming-of-age verhaal over Metin, een in de Bijlmer opgroeiende jongen van Turkse origine. Zijn gezin gaat gebukt onder een tirannieke vader en Metin wordt op zijn middelbare school ook nog eens gepest. Murat Isik beschrijft dit allemaal prachtig: heel treffend, in mooie vloeiende zinnen en een fijne onpretentieuze stijl en met heel sterke beelden en associaties die hij oproept. Zelfs een voetbalwedstrijdje tussen jongens van verschillende flats weet hij hiermee interessant te maken, bijvoorbeeld als hij een boogbal beschrijft die hoog in de lucht zich als een roofvogel stort op haar doel.

Maar vooral is Isik de absolute meester over zijn onderwerp: heel precies legt hij bloot waarom Metin’s vader zich zo gedraagt en hoe dit gedrag zich ontwikkelt. En met een heel fijn pennetje kenschetst hij hoe de probleemwijk Bijlmer steeds verder afglijdt, waarbij hij heel treffende personages gebruikt, zoals de school-bully Dino en de vastgeroeste activist ‘meneer Rolf’.

Hiermee is dit een ijzersterk boek: wat mij betreft een instant-klassieker en ook een boek die ik op Hebban meteen toelaat in mijn rijtje ‘favorieten’.

In de kern is dit een boek over de holocaust waarin een bijzonder idee centraal staat: namelijk dat de SS-er Max Schulz zich na de oorlog voordoet als zijn dode voormalige Joodse jeugdvriend Itzig Finkelstein en zo berechtiging als oorlogsmisdadiger weet te ontlopen.

Maar al vanaf de eerste pagina’s blijkt dat dit óók een boek is met een heel bijzondere, kenmerkende schrijfstijl. Max schrijft over zichzelf op een bizarre manier: vol vreemde observaties, rare herhalingen, en steevast over zichzelf in de derde persoon pratend als ‘de massamoordenaar met de kikkerkogen’. Daar komt bij dat hij nogal een onbetrouwbare verteller blijkt. Een herinnering dat hij als zuigeling werd verkracht lijkt uit zijn duim gezogen, maar ja: iedereen zei ook altijd al dat Max een mankement in zijn bovenkamer heeft!

Die vertelstijl wordt het hele boek volgehouden; bijvoorbeeld in een bizarre passage over hoe Max een winter lang onderduikt bij een oud Pools vrouwtje (‘de Heks in de Keuterij’) en hoe hij daarna samenhokt met ene ‘Vrouw Holle’. Later in het boek lezen we er dan over hoe Max de massamoordenaar zich heruitvindt als Itzig /Itzik en daarna emigreert naar Israel en zich hier zelfs ontpopt als fanatiek zionist. Tot hij uiteindelijk toch de waarheid wil vertellen, maar niemand hem gelooft….

Hiermee is dit een nogal buitenissig boek dat de nogal duistere materie verlicht door bij vlagen heel absurdistisch of zelfs hilarisch te worden. Maar het is ook een boek waarin de hoofdpersoon zelf nogal vlak blijft: wat denkt en voelt hij nu echt? Doordat je dit niet weet, leef je eigenlijk geen moment mee met je hoofdpersoon òf bouw je ook niet echt antipathie tegen hem op. Of hij nu als SS’er honderdduizenden vermoordt of fanatiek zionist is, of kapper bij wijze van spreken, want dat is zijn vak; hij doet eigenlijk steeds maar wat. Misschien is dit wel een diepere boodschap van Hilsenrath: dat uiteindelijk bij alle verschrikkingen in WOII het uiteindelijk alleen maar gaat om de kale feiten en dat enige verdere duiding daarvan bij voorbaat zinloos is. Het kan zijn, maar het zorgde er wel voor dat ik met een onvoldaan gevoel dit boek uiteindelijk dichtsloeg.

Dit is een boek over de historische personage Tijl Uilenspiegel. Auteur Kehlmann (wiens ‘Roem‘ en ‘F‘ ik respectievelijk heel goed en goed vond) plaatst dit personage midden in de Dertigjarige oorlog (1618-1848), een periode waar ik eigenlijk nog maar weinig over wist.

En dat is vreemd, want de Dertigjarige oorlog was één van de meest destructieve Europese oorlogen ooit en zeer bepalend voor de Europese machtsverhoudingen. Deze oorlog zorgde ook voor de omstandigheden waarin Nederland succesvol een Europese mogendheid kon worden.

Als we het toch even over de geschiedenis hebben: er wordt door historici zelfs vaak een duidelijke link gelegd tussen de Dertigjarige oorlog en de grote Europese oorlog van drie eeuwen later. We hebben het dan over WOI en WOII, durend van 1914-1945, die samen soms zelfs de Tweede Dertigjarige oorlog genoemd gezien de grote gelijkenis. Maar net zo goed kun je de eerste Dertigjarige oorlog de allereerste wereldoorlog noemen: er was immers een groot aantal strijdende partijen èn de oorlog bleef niet beperkt tot alleen het continent Europa (zo bestreden Holland en Portugal elkaar in Zuid-Amerika). Als je hierbij meeneemt dat ook de Napoleontische oorlogen zich in alles kwalificeren als wereldoorlog, hebben we dus goed beschouwd misschien wel al vier wereldoorlogen achter de rug! Maar nu draaf ik misschien een beetje door…

Terug naar dit boek. Dit is geenszins een eenduidig verhaal over Tijl’s leven, maar veel meer een raamvertelling waarin slechts drie van de acht hoofdstukken rechtstreeks over Tijl gaan. Andere verhalen gaan onder meer over de ‘Winterkoningin’ (de historische personage Elizabeth Stuart, die een winter lang koningin van Bohemen was) en de eveneens historische personages Kircher, Olearius en Tesimond. Kehlmann maakt van hen allemaal tragikomische personages met vele tekortkomingen en een beperkte grip op de realiteit.

Dit leidt tot een heel onnavolgbaar boek, vol wonderlijke wendingen en surrealistische passages. Maar óók een kostelijk en verrukkelijk boek, want Kehlmann’s vertelkunsten zijn groot: al meteen vanaf het eerste hoofdstuk, waarin de legendarische nar Tijl Uilenspiegel de bewoners van een stadje volledig om zijn vinger windt met zijn kunsten en er heel vilein voor zorgt dat iedereen slaags met elkaar raakt.

Geweldig boek al met al!