Fantasticon

’s Neerlands favoriete geschiedenisleraar Geert Mak stort zich in dit boek volop op Amerika en dat is, zoals we gewend zijn van deze fantastische schrijver, meer dan interessant. Mak hangt zijn bespiegelingen over dit fascinerende land op aan een roadtrip die hij kopieert van de schrijver John Steinbeck een halve eeuw eerder; ‘Travels with Charley’ levert zo de niet zo aantrekkelijke titel ‘Reizen zonder John’ op (overigens is óók de boek-cover een beetje non-descript naar mijn smaak).

Maar ach, ja! Dat wankele kapstokje, maakt allemaal weinig uit, want Mak sleurt je vooral mee in een relaas vol interessante observaties en verhalen. Hij schakelt soepel tussen de politieke geschiedenis en bijvoorbeeld alles rond de orkaan Katrina en doet uit de doeken hoe de VS nogal last heeft van ‘imperial overstretch’. Opvallend is dat hij ergens noemt dat de VS dreigt te imploderen onder een enorme staatsschuld; vijftien jaar geleden dreigde die al 90% van het bbp te bedragen. En dat was alarmerend, want bij nóg hogere staatschulden, kom je gevaarlijk dicht bij een ‘failed state’. Kleine update: anno 2025 is die staatsschuld meer dan 120%!

En het maakt heel weinig uit dat het boek alweer 15 jaar oud is, want relevant en urgent is het des te meer, sinds Amerika wordt geleid door de ‘Orange Buffoon’, zoals ik Trump al eens eerder noemde. Geert Mak lijkt ook over voorspellende gaven te beschikken, want over Rusland vertelt hij al dat die terug willen naar de tijden van het Russische Rijk; de droeve resultaten daarvan hebben we de laatste ruim tien jaar helaas als wereld mogen aanschouwen…

Dit boekje is de weerslag van een lezing die de bij mij zeer geliefde David Mitchell hield in nota bene Nederland, bij een VanderLeeuw-lezing (nooit van gehoord, maar zij blijken vele interessante gasten te hebben gehad).

Ik moest het natuurlijk metéén lezen. Niet alleen omdat ik Mitchell, geweldig vindt, maar ook omdat eerdere boeken die ik heb gelezen van schrijvers die gingen over het schrijven maar al te vaak kostelijk waren: “Over leven en schrijven” van Stephen King en “Brieven aan een jonge romanschrijver“, van Mario Vargas Llosa moet ik dan zeker noemen.

En dit boek is zelfs méér dan kostelijk, want wat is Mitchell toch een fijne en erudiete verteller! Ik voelde ook een nog grotere verwantschap dan eerder, toen hij vertelde hoe hij vroeger al werelden schepte door fantasiekaarten te tekenen en dingetjes in BASIC te programmeren. Want, verrek: dat deed ik allemaal óók. Net als dat ik natuurlijk schrijf (alhoewel: op een iets ander niveau natuurlijk). En dan heb ik het nog niets eens over het belangrijkste wat me bindt aan Mitchell, namelijk dat óók hij stotteraar is. Hij framet het als een blessing in disguise, omdat je als stotteraar wordt gedwongen heel snel met synoniemen te komen, als je bepaalde moeilijk uit te spreken letters (of eigenlijk: klanken) wilt vermijden.

Maar natuurlijk heeft Mitchell veel meer zeer interessante observaties voor je in petto. Zoals dat ‘iwaths‘ bij hem heel belangrijk zijn. Dat zijn kleine snippertjes realiteit, die je alleen kunt weten als je er zelf bij was (‘I was there’) en die een verhaal enorm veel kleur en realiteitsgehalte geven. Zoals, noemt Mitchell, dat als je door een een hevige sneeuwbui fietst, er altijd minimaal één sneeuwvlok door de binnenkant van je mouw omhoog kruipt.

Alleen al dit soort prachtige observaties maakt dit een fantastisch boekje, waarin naast de lezing ten tweede ook een bespiegeling van wetenschapsjournaliste Ionica Smeets en een interview met de schrijver is opgenomen.

Dit is een historische roman die speelt in het Spanje van tussen WOI en WOII; het Interbellum. We komen erin bij het begin van de vriendschap tussen de Nederlander Herman Kruijssen, die in WOI voor de Duitsers vocht, en de Spanjaard Vicente, als Herman doelloos door het Spaanse land trekt. Ze worden vrienden en Herman settelt zich in een leegstaand landhuis. Als de Spaanse Burgeroorlog uitbreekt, raakt hij daar natuurlijk bij betrokken.

Stokmans beschrijft dit allemaal in mooie, vaak weelderig vormgegeven, zinnen. Tegelijkertijd vond ik het zeer geregeld veel te hoogdravend worden; bijvoorbeeld in het begin, als Herman en Vincente elkaar nog nauwelijks kennen en meteen aan een filosofisch debat beginnen, of later in het boek, in de gecursiveerde dagboekfragmenten van Herman en anderen, die nogal onecht ogen. Hiermee werd ik toch niet echt in het verhaal getrokken, ook omdat de personages, zoals Herman, voor mijn gevoel nogal vlak bleven. Dat terwijl Stokmans wel erg veel woorden uittrekt om het verhaal te vertellen. Ook het plot was naar mijn smaak weinig dwingend en een beetje richtingloos. Gaandeweg gaat het bijvoorbeeld opeens meer over Hermans vrouw en zijn zoon Levi.

Ten slotte vond ik het alwetende verteller-perspectief en het wel heel losse switchen tussen ‘in wiens hoofd je zit’ wat amateuristisch; maar goed, het kan ook zijn dat ik daar gewoon wat te ‘anal’ over doe. Maar al met al dus niet fantastisch; als ik lief ben drie uit vijf sterren.